In het eerste deel van deze blog beschreef ik hoe het grootste gedeelte van de afdracht van de lidstaten weer in eigen beheer van diezelfde lidstaten terugkomt. De omweg is voor Europa belangrijk: zonder dit soort constructies worden gezamenlijke Europese meerjaren-doelen al snel ingehaald door de waan van de dag. Maar waarom kan het geld niet gewoon Europees worden uitgegeven? Waarom moet het zo nodig teruggestort worden?
Binnen eigen grenzen
Allereerst de platste reden: de lidstaten vertrouwen er niet op dat dat de Commissie het geld besteedt zoals zij het zelf zouden doen. De verdeling gaat volgens vooraf afgesproken verdeelsleutels – zo is elke lidstaat er bij afdracht van de contributie vast van verzekerd dat een vast deel binnen de eigen grenzen wordt uitgegeven. Inhoudelijk kan het argument ook minder plat worden uitgelegd: de Commissie is wellicht niet goed genoeg op de hoogte van de binnenlandse situatie in iedere lidstaat om maximaal effectief bij te dragen aan de gezamenlijke Europese doelstellingen.
Paradoxale situatie
En hoe werkt dat dan, in beleidsgebieden als werkgelegenheid en migratie? Ministeries en agentschappen zetten het geld weg in de vorm van subsidies. In de vorm van projecten bij maatschappelijke organisaties, maar net zo vaak bij overheidsdiensten of semi-overheidsdiensten als gemeenten, de IND of het COA. Wat de paradoxale situatie oplevert dat geld uit de Nederlandse overheidskas niet alleen eerst is overgemaakt naar Brussel en weer terug, maar dat het vervolgens geoormerkt binnen diezelfde overheid nog eens wordt overgemaakt. Waarna die overheidsdienst met inachtneming van een hoop extra verantwoordingsregels het geld uitgeeft aan Nederlandse subdoelen van Europese afspraken. Waarna het ministerie of agentschap weer verantwoording aflegt aan Brussel voor de uitgaven van het geld. En Brussel weer aan de lidstaten voor het uitgeven van het eigen geld. De gespiegelde cirkel van de geldstroom is de verantwoordingscyclus.
Dief van eigen portemonnee
Die hele cirkel is natuurlijk niet bijzonder efficiënt, dat behoeft weinig toelichting. Het is echter ook veel minder effectief. Geeft u uw eigen geld precies zo voorzichtig uit als andermans geld? Nee, u geeft het uit binnen de gestelde marges en zoals u denkt dat de ander het goed vindt. En binnen die grenzen benut u het maximaal voor uzelf. Ten eerste is gesteld dat alles wat niet op is, terugvloeit. U bent dus een dief van de eigen portemonnee als u het niet uitgeeft. Ten tweede, het kan gebruikt worden om tekorten te dichten of bezuinigingen tijdelijk te compenseren, als het maar binnen de kaders past. En tenslotte wilt u geen problemen achteraf: dus die zware Europese verantwoordingsregels waar men vaak over hoort worden toegepast. Met een flinke administratieve bonus, want je kan niet zeker genoeg zijn. Direct werken met de Europese Commissie of getrapt met een ministerie of agentschap? Geen moeilijke vraag!
Plank misgeslagen
Samengevat is dan alsnog de plank flink misgeslagen: niet de gezamenlijk Europese doelstellingen zijn leidend, maar de overweging hoe er zoveel mogelijk Europese afdracht weer terug kan vloeien.
Voor het eerst gaat de Europese begroting dit jaar omlaag als het aan de regeringsleiders ligt. Terecht, volgens critici, want dezelfde broekriem die nationaal geldt mag ook Europees toegepast worden. Onterecht volgens anderen: het takenpakket en het aantal (kandidaat-)lidstaten van Europa is sinds de vorige begroting namelijk flink gegroeid. Niet meer maar slimmer uitgeven, betoogde Rutte, waarmee hij vooral bedoelde dat er meer aan posten uitgegeven moet worden waar Nederland een substantieel aandeel direct terug ziet vloeien.
Mooi startpunt
Niet meer maar slimmer is een uitstekend startpunt. Stoppen met elkaar in de houdgreep te houden lijkt een mooi startpunt. Halveer de begroting op rondpomp-dossiers desnoods, maar laat de Europese Commissie het geld uitgeven aan gezamenlijke Europese doelstellingen.
Jan Murk
Volgende keer, in deel 3: Waar levert het systeem kansen op?