De jongste dochter van Michiel kwam van school met de nagekeken geschiedenistoets in de tas. Hoofdonderwerp was de Nederlandse politiek in de naoorlogse periode en de leraar had het natuurlijk interessant gevonden om de actualiteit erbij te nemen. Zoals dochterlief het in de toets aanduidde: het ‘formatteren’ van het nieuwe kabinet.
In de periode na de Tweede Kamerverkiezingen breekt in Nederland de boeiende tijd aan die we kennen als informatie gevolgd door formatie. Een mooi voorbeeld van hoe we in Nederland omgaan met schijnbaar onoverbrugbare tegenstellingen.
Waar in de weken, dagen, uren, minuten voor de verkiezingen alle tegenstellingen scherp belicht zijn, van vlammend commentaar voorzien en ieders standpunten ondergraven zijn, is het in de periode na de verkiezingen tijd voor ‘gemeenschappelijkheden’, de overeenkomsten vinden en ’knelpunten’ vanuit meerdere perspectieven bekijken.
Breekpunt
We starten ermee om het woord ‘breekpunt’ glimlachend – met draaiende camera’s op je gericht – te benaderen, want breekpunt is onverzoenlijk. Het onderhandelingsproces van vier politieke partijen, die maandenlang hebben geventileerd dat ieder met sterk uiteenlopende standpunten precies het goede kan doen voor Nederland, is kwetsbaar.
De gesprekken zijn onderhoudend, de sfeer is goed en er worden stapjes gemaakt, zonder daaruit te willen concluderen dat uiteindelijk ook moeizame gesprekken gevoerd gaan worden over thema’s. Het is een soort Nieuw- Haags, alleen verstaanbaar op het Binnenhof.
Media, met name de parlementaire pers, doen lustig mee aan Nieuw-Haags. Raoul du Pré van de Volkskrant, moet elke dag een leuk stuk schrijven over een onderhandelingsproces waar hij niet eens bij zit. De toeschouwer gaat dus zelf interpreteren. Van de onderhandelaars komen de Nieuw-Haagse uitspraken over de door media uitgesproken druk om voor Prinsjesdag te komen tot een akkoord: ‘Als Asscher zich wat vreemd gedraagt, gaan wij ons niet haasten. Beter langer formeren dan een slecht regeerakkoord’ (Zijlstra).
Stilzwijgen
Zo ook, uit vele voorbeelden, een aankondiging van Jeroen Vullings voor opnieuw een reportage (spannend naar het aantal dagen genoemd: dag 86) met ‘ontmoetingen op geheime locaties, ijsberende partijleiders en een informateur die zich hult in stilzwijgen’. Het zet de sfeer, maar zegt feitelijk niets.
De kracht van framing in de afgelopen maanden van informatie zit in de ontmoetingen met de pers op het Binnenhof of in het en passant meegeven van een boodschapje in de wandeling ernaar toe. Het doel is om de blik van het publiek subtiel te richten op jouw kijk op de situatie. Omdat stevige statements nu even niet passen, gaat het daarbij om de accenten in woord en beeld. Zo prijst Rutte Klaver de hemel in door tijdens het WD-congres te benadrukken dat ‘Jesse knokt voor zijn (denk jeugdige) idealen’. En roemt hij hem bijvoorbeeld niet omdat ‘hij onderhandelt vanuit een sterke visie op de toekomst’. Juist die accenten maken het verschil en creëren het beeld en daar is Rutte een meester in.
Teleurgesteld
En dan gaat het fout. Er is iets met migratie en nog iets over de oplossing van hét migratieprobleem, zo horen wij, na-gepapegaaid door de parlementaire media. Het motorblok (ook zo’n woord) reageert op het klappen van de formatie met woorden als: boos, verbijsterd en teleurgesteld. In hun kijk op de situatie zegt Groenlinks nee tegen het aanpakken van ‘migratiestromen binnen alle juridische regels’ en laat daarmee zien dat ze uiteindelijk ‘niet de intentie heeft om er iets van te maken’. Groenlinks heeft het in dit frame laten klappen op slechts één issue, waar bovendien een zeer redelijk plan voor lag. Conclusie: Klaver neemt geen verantwoordelijkheid en loopt weg van de onderhandelingstafel.
Jesse Klaver zet in eerste instantie weinig tegenover deze kijk op de werkelijkheid. In zijn eerste reactie benadrukt hij slechts dat Groenlinks de grens trekt bij het terugsturen van politieke en oorlogsvluchtelingen. Die avond bij Jinek licht hij dit nog wat verder toe, maar schijnt hij nog steeds geen ander licht op de situatie.
Rechts motorblok
In een interview in de Volkskrant op 15 juni doet hij dat uiteindelijk wel. In een geheel nieuw frame wordt een formatiewereld geschetst waarin er op nog geen enkel punt overeenstemming was bereikt. Niet op het gebied van klimaat: “ik had op geen enkel moment het gevoel dat we het Verdrag van Parijs zouden halen”. Niet op sociaal economisch terrein: “bonusregels voor banken moesten worden versoepeld om na de Brexit banken aan te trekken”. En dus ook niet over migratie. In dit beeld zien we een Jesse Klaver die moet tekenen bij alle rechtse kruisjes die het motorblok hem voorlegt.
Naast het rechtse frame staat dus nu weer een mooi links frame. En daarmee krijgt uiteindelijk niemand gelijk en stappen linkse en rechtse kiezers weer in hun bubble van waaruit ze naar de geklapte formatie kijken.
Vertrouwen
In de lopende onderhandelingen of gesprekken met Gerrit Zalm heeft het ‘heel schadelijke’ lek van het AD ons weer geleerd om vooral geen breekpunt van tevoren te benoemen. We kennen nu de gevoeligheden tussen de sociaal liberalen en de confessionelen over medisch-ethische thema’s, zoals euthanasie. Maar bij het lek van het AD ging het niet over inhoud van de kennelijke gespreksnotities van de informateur, maar over vertrouwen. Zoals de voorman van de CU, Gert-Jan Segers het opmerkte ‘we blijven praten, dan is er vertrouwen’. Op geen enkel moment wantrouwen naar collega’s uitspreken, want het gaat over proces. Goed vergelijkbaar met hockeycoach Max Caldas die, geconfronteerd met een verpletterende nederlaag van de heren tegen België, uitspreekt dat het team midden in een proces zit en ‘dat we precies zitten waar we moeten zijn’.
Tussen de regels door
In dezelfde week – half augustus – spreekt Buma uit dat het over tal van dingen gaat en dat we, dat in de komende maanden gaan merken. Als Nederlandse kiezer hebben we inmiddels leren luisteren tussen de regels door. Hij zei toch ‘maanden’. Terwijl de media opnieuw krijsen (van Elsevier tot Volkskrant) dat Rutte-lil averij oploopt, een breuk dreigt en onder druk staat? Dan duurt het nog even maar ze gaan door.
Vertrouwen is in de politieke arena een diepgeworteld begrip, de alfa en de omega, Geen vertrouwen meer betekent dat de bewindspersoon, hoe aimabel of capabel ook, wordt weggestemd. Aan het einde van het zomerreces, terwijl de media zich storten op wat zij noemen de crisis in demissionair Rutte- Il, blijkt dat Lodewijk Asscher het vertrouwen heeft dat Mark Rutte in het volgend kabinet de lerarensalarissen ‘echt en heus’ gaat verbeteren.
Jongensboek
Heel mooi is hoe de spanning, als het ware van het aloude jongensboek, wordt opgebouwd om op 30 augustus de cijfers voor de begroting gereed te hebben, Het huidige kabinet moet de cijfers leveren aan de Raad van State, zegt men, En de onderhandelende partijen gaan snel tot een vergelijk komen, want de tijd dringt, zegt men. Nu wordt het echt spannend, toch? Niets is minder waar, want er is geen druk, weten de insiders.
Het doet denken aan de buitenlandcorrespondent van cabaretier Fons Janssen, die vanuit de verwarde toestand in Manipoer bericht dat ‘in de haven een rubberboot is opgeblazen en op het vliegveld een vliegtuig de lucht is ingevlogen’.
Waar het om een diepgaand onderhandelingsproces gaat met veel toeschouwers is het nodig om tot nieuwe woorden te komen, die ‘wij’ begrijpen en ‘zij’ anders mogen interpreteren. Zolang wij aan de tafel maar ‘door één deur’ blijven gaan, dan mogen zij zeggen wat ze willen.
Begrippen krijgen een eigen betekenis, een woordenlijst voor de formatie. Van breekpunt, ‘change of scenery’, de centimeters vooruitgang, zeer productieve gesprekken, per saldo niet negatief, ontspannen atmosfeer, ‘een positieve spirit’ zorgend, grote opgave, pittige onderhandel onderhandelingen tot aan vanzelfsprekend ‘je hebt pas een akkoord als er over alles een akkoord is’.
Het hele informatieproces lijkt inderdaad op formatteren van software: opnieuw bij elkaar brengen van bekende stukjes politieke retoriek, termen en standpunten tot een nieuwe eenheid.
Een donkerrode streep stond door het begrip ‘formatteren’ in de geschiedenistoets van dochterlief. Maar als we omzien naar de (in)formatie, zou de leraar het dan eigenlijk niet verkeerd beoordeeld hebben?
Michiel Krijvenaar
Adwin Peeks
