De rook van het verkiezingsgeweld is opgetrokken. Een nieuwe Kamer geïnstalleerd. Alle ogen zijn gericht op formateurs en onderhandelaars. Alsof we alweer vergeten zijn dat op de rand van een nieuw politiek bedrijf ook de opstelling is gewijzigd. Welke veranderingen hebben zich onopgemerkt voltrokken? In dit tweede deel: wat is er aan de hand met het midden?
Is een progressieve of conservatieve partij anno 2012 te herkennen aan vernieuwing op de kandidatenlijst? Het antwoord luidt ondubbelzinnig: njet! GroenLinks en SP vernieuwden zich nauwelijks. Aan de andere kant staat een onherkenbaar CDA. De christendemocraten kozen zes Kamerdebutanten voor de overgebleven dertien (-8) zetels. D66, VVD en PvdA gaan voor gezonde doorstroom. Toch geven ook hun lijsten geheimen prijs.
Winnaars
D66, VVD en ook de PvdA – tot een maand geleden toch gebeten hond – presenteerden aan het begin van de zomer de meest afgewogen en uitgebalanceerde kandidatenlijsten. Opvallend, want zij werden enkele maanden later de (grote) winnaars. Zij hebben een gezond aantal – een kwart tot een derde – nieuwkomers. Sommigen uit de partij, anderen van buiten.
D66’ers – verkiesbare afvallers meegeteld – komen uit de publieke sector: onderwijs, diplomatie, een ministerie of rechterlijke macht. Opvallend is vooral het gezicht van ‘hoogste nieuwe binnenkomer’ Vera Bergkamp (5) als voorzitter van COC Nederland. VVD’ers komen uit de partij of het bedrijfsleven. Misschien kan Pieter Duisenberg (nummer 23, ‘zoon van’) als voormalige bons van Eneco en het duurzame Lemnis Light samen met collega-nieuwkomer Mark Verheijen (19, onder andere bestuurslid van Stichting Essent Sustainability Development) ‘groen rechts’ nieuw leven inblazen. Bij de PvdA lopen de lijnen naar de vakbeweging zoals altijd aan de oppervlakte.
Tot zover niets nieuws. Maar opvallend is dat de sociaaldemocraten met Désirée Bonis (9, hoogste nieuwkomer), Michiel Servaes (17) en hekkensluiter Marit Maij (‘dochter van’) hun fractie versterken met drie diplomaten. Het internationale geluid – PvdA profileerde zich tijdens de campagne sterk pro-Europa – is dus geïnstitutionaliseerd.
Verliezers
Een kat in het nauw maakt rare sprongen. Dat is te zien aan GroenLinks en CDA. Beide partijen zijn genadeloos afgestraft door de kiezer. Daar anticipeerden zij zeer verschillend op. De christendemocraten vernieuwden compulsief, terwijl de uitgesproken progressieven van GroenLinks de gelederen krampachtig probeerden te sluiten.
Op de lijst van GroenLinks – verkiesbare afvallers meegeteld – prijkt slecht één nieuwe naam: Bram van Ojik (2). En echt nieuw is ie niet eens, want deze hoge pief van Buitenlandse Zaken bekleedde het Kamerlidmaatschap eerder in 1993-1994. De partijtop trok dit zwaargewicht aan om orde op zaken te stellen, maar de kiezer was hem voor. Ook in dit opzicht reageert de partij net als in de heisa rondom de lijsttrekkerskandidatuur van Tofik Dibi krampachtig op alle reuring.
Hoe anders is het verhaal van het CDA. Dat probeerde het zinkende schip te redden door oude zeilen te vervangen voor nieuwe. Ervaren krachten werden aan de kant gezet en nieuwe gezichten uit de provincie ingevlogen. De meest opvallende is Jaco Geurts (8), een varkenshouder die behalve als CDA-fractievoorzitter in bible belt Barneveld geen politieke ervaring heeft. Van de resterende dertien zetels – een historisch dieptepunt – vielen er maar liefst zeven toe aan nieuwelingen. Víelen, want oudgediende Pieter Omtzigt (foto) stootte met een ontzagwekkend aantal voorkeurstemmen Kamerdebutant Martijn van Helvert meteen weer van de troon.
Het radicale midden
Omtzigt heeft met zijn triomf de plannen van de partijtop lelijk door de war gegooid. Aanvankelijk stond hij zelfs niet op de lijst – bruut afgeserveerd door het christendemocratische politbureau. Na brede kritiek vanuit de partij kwam hij onverkiesbaar op 38. Nu zit hij opnieuw in de fractie. Dat gaat ten koste van de Limburgse fractievoorzitter van de Provinciale Staten Van Helvert – geen onbekende voor wie zich de breuk tussen PVV en CDA in Limburg kan herinneren. En laat het nou zo zijn dat uítgerekend híj de kandidaat van en voor het zuiden was, met een katholieker dan katholiek profiel. Verder dan Noord-Limburg en noordelijk Noord-Brabant komt de huidige lijst niet. Een streep door de rekening van de partij die graag de aan de PVV verloren aanhang in het zuiden wil terugwinnen.
Bovendien heeft de partij ook geen Zeeuwse kandidaat meer. Politiek talent Sander de Rouwe (3) uit Bolsward, in het westelijke puntje van Friesland, staat er in het hoge noorden alleen voor. De regionale spreiding, een belangrijk motief bij het samenstellen van de lijst, valt dus een beetje tegen. Maar op één punt is geen discussie mogelijk: het CDA is weer een echte middenpartij.