Meer dan een eeuw geleden doorkruiste de Eerste Kamer de plannen van toenmalig minister-president Abraham Kuyper. Eén keer. De antirevolutionair stuurde de Senaat naar huis, schreef nieuwe verkiezingen uit en kreeg alsnog zijn meerderheid. Die optie heeft Rutte niet. De coalitie is sinds de verkiezingen in zetels gehalveerd door de politieke barometer. Toch is de oppositie niet langer welkom bij de bewindslieden. In de luwte van de Eerste Kamer neemt de spanning toe. Hoe zit het nu precies?
Als de Senaat het politieke oordeel niet aan de Tweede Kamer laat, kan ze beter haar biezen pakken, aldus VVD-fractievoorzitter Halbe Zijlstra. De coalitie kiest ervoor na het ‘wheelen en dealen’ in de eerste maanden de oppositie op afstand te houden. Met zijn uitspraak anticipeert Zijlstra op de precaire situatie in de Eerste Kamer. In wielerjargon: het is de wedstrijd in de wedstrijd. Ontsnappen lukte de VVD’er niet. De norse repliek van CDA-fractievoorzitter in de Eerste Kamer Elco Brinkman, die de beste kaarten heeft, laat weinig aan de verbeelding over: ‘Grootspraak van iemand die aan vakantie toe is.’
Blame game
Coalitie en oppositie zijn verstrikt in een driftige polemiek. Constructief is die niet. Het is een ordinaire ‘blame game’, aldus NRC-journalist Tom-Jan Meeus, om de ander de schuld in de schoenen te kunnen schuiven als het straks misgaat in de Eerste Kamer. Bijvoorbeeld met de pensioenplannen. Veelzeggend kiezen staatssecretarissen Frans Weekers (financiën, VVD) en Jetta Klijnsma (Sociale Zaken, PvdA) tegen de nieuwe koers in opnieuw voor onderhandelingen met het CDA, zij het dit keer niet in de Tweede maar in de Eerste Kamer.
Enige terughoudendheid is in de Senaat nog steeds de norm. Toch blijft het een politiek lichaam. Dat toonde Han Noten, destijds PvdA-senator, tijdens de formatie onomstotelijk aan, nota bene tegen het wensdenken in zijn eigen partij in. Uit zijn analyse bleek dat Senaatsfracties het afgelopen decennium zelden anders stemden dan hun collega’s in de Tweede Kamer. Daaruit volgde ‘de ijzeren wet van Noten’: een fractie in de Eerste Kamer zal het kabinet niet aan een meerderheid helpen als partijgenoten in de Tweede Kamer tegen het wetsvoorstel hebben gestemd.
Nieuwe gebruiken
Daar zit de angel. De Senaat heeft formeel geen amendementsrecht; ze kan een wetsvoorstel aannemen of verwerpen. Verwerpen is een erg zwaar middel. Zo zwaar dat onder andere Zijlstra gokt dat ze het niet zal gebruiken. Maar zal de oppositie in de Eerste Kamer zomaar over zich heen laten lopen, zeker bij majeure wetsvoorstellen als de AWBZ? Weekers en Klijnsma durven die gok niet aan. Prominenten als Hans Wiegel pleiten voor een tussenformatie, om aan een dreigende patstelling te ontsnappen.
Misschien bieden veranderende mores een uitweg. Het is de laatste jaren steeds meer gewoonte dat de Eerste Kamer met een ‘novelle’ of toezegging bewindslieden steun toezegt, mits aan het bezwaar van de Senatoren tegemoet wordt gekomen. Dat gebeurde bijvoorbeeld bij de nieuwe Politiewet. Op die manier krijgt de Eerste Kamer meer ruimte om de politieke koers van het kabinet te beïnvloeden, al geldt uiteraard ook voor de novelle dat het niet altijd eenvoudig is een meerderheid te vinden. Eerste Kamerleden krijgen meer macht, blijkt ook uit het feit dat Weekers en Kleinsma niet met de Tweede, maar met de Eerste Kamerfractie van het CDA onderhandelen.
Zijlstra hangt aan de ploegwagen. Voor hem gaat de wedstrijd door.
Update 11 oktober:
De staatssecretarissen zijn er niet uitgekomen met de Eerste Kamerleden van het CDA en zonder dekking het debat ingegaan. Zij haalden deze week bakzeil.
Van Belang & Partners maakt op de actualiteit toegesneden krachtenveld analyses van de Eerste Kamer voor uw organisatie. Benieuwd naar uw lobby mogelijkheden in de Senaat? Neem contact op met Roel van den Tillaart